RAVNA I SPUŠTENA STOPALA

Ravni tabani odnosno ravna i spuštena stopala su stanje u kojem je svod stopala spušten u odnosu na normalan položaj, što rezultuje bolom u stopalu i utiče na statiku i mehaniku celog tela.

FUNKCIJE STOPALA

Funkcije stopala mogu da se svrstaju u statičke i dinamičke.

A. Statička funkcija

U ovoj funkciji učestvuju pasivne veze i ligamenti. U kontakt sa podlogom stopalo stupa preko tri osnovne tačke: Kvržica petne kosti (tuberositas calcanei), glavice prve i pete metatarzalne kosti (caput ossis metatarsalis I et V). To su ujedno i krajnje tačke uzdužnog i poprečnog svoda stopala.

B. Dinamička funkcija

Ovom funkcijom stopalo obavlja pokretljivost tokom raznih kretnji i aktivnosti (pokreti u otvorenom kinetičkom lancu). Dinamičke tačke oslonca stopala nalaze se u predelu perifernih pripoja tri mišića:

M. Tibialis anterior
M. Triceps surae
M. Peroneus tertius

Ove tri tačke predstavljaju kritične zone za održavanje dinamičke uloge stopala. Između ove tri navedene tačke nalaze se dva tabanska svoda, poprečni i uzdužni, čija se visina održava aktivnom funkcijom mišića. Normalno stopalo pri većem intenzitetu opterećenje ne menja svoj oblik, već dolazi do prilagođavanja njegovih svodova koji se izraženije spuštaju. Po prestanku delovanja sile, svodovi stopala se vraćaju u normalu.

Ravno stopalo (pes planus)

Ravni tabani su stanje u kojem je svod stopala spušten u odnosu na normalan položaj, što rezultuje bolom u stopalu i utiče na statiku i mehaniku celog tela. Ceo svod stopala je u kontaktu sa podlogom, što za posledicu može da ima savijanje skočnog zgloba ka unutra (valgus položaj stopala), krivljenje Ahilovih tetiva, pa i vaša kolena moraju da kompezuju ovo kretanje. Ravni tabani, odnosno spuštena stopala mogu uzrokovati biomehaničke nepravilnosti poput bola u Ahilovoj tetivi, pokosnici, peti i kolenu, kao i istegnuća listova i kvadricepsa. U ekstremnijim slučajevima spuštena stopala mogu uticati i na bol u donjem delu leđa, kičmenom stubu, vratu… Prema statističkim podacima, broj dece sa prvim stadijumom ravnih stopala je 85% sa stalnom tendencijom porasta. Zato je neophodno što ranije krenuti sa vežbama, usmerenim na prevenciju ravnih stopala. Ukoliko se propusti plastični period razvoja stopala posledice mogu biti mnogo teže. Ravna stopala mogu da budu posledica genetskih i faktora koji utiču na in utero i tokom samog porođaja, kao i faktora sredine i načina življenja.

UROĐENO

Ravna stopala mogu da budu posledica oboljenja (rahitis, cerebralna paraliza, urođena oboljenja mišića) i povreda nastalih in utero ili tokom porođaja.

STEČENO

Glavni faktori za sticanje ravnih stopala su: nedovoljno kretanje, stalno hodanje po ravnoj podlozi sa nedovoljnim angažovanjem i slabošću muskulature, disbalans tokom rasta i razvoja stopala (mišići u razvoju zaostaju za koštanim strukturama), gojaznost, hormonska aktivnost u doba rasta i razvoja. U procesu formiranja ravnih stopala mogu se izdvojiti tri stadijuma:

PES VALGUS

Ovaj stadijum je najlakši oblik,karakteriše se slabljenjem i popuštanjem mišića stopala i to prevashodno onih koji održavaju uzdužni tabanski svod. Karakterišu ga anatomske promene na stopalu i potkolenici:

Vrlo mala uzdužna iskrivljenost Ahilove tetive u frontalnojh ravni sa konveksitetom okrenutim ka unutra
Stopalo je u izvesnoj meri postavljeno u valgus položaj, uočava se tendencija opterećenja unutrašnje strane stopala
U prvoj fazi uzdužni tabanski svod je ipak očuvan, uprkos tome što je nešto niži od normalne pozici

Ligamenti stopala kao i aktivni stabilizatori uzdužnog svoda ostaju nepromenjeni, a potpuno su očuvani koštani elementi. Promene nastaju pre svega na aktivnim tenzorima uzdužnog tabanskog svoda tj. na mišićima koji su se istegli i istovremeno izgubili na snazi. Potvrdu da se radi o prvom stepenu spuštenosti tabanskih svodova, daje test u kojem se od ispitanika zahteva da stane na jednu nogu. U tom položaju dolazi do jače kontrakcije mišića potkolenice i kratkih plantarnih fleksora stopala, što prouzrokuje korekciju podizanja uzdužnog tabanskog svoda stajne noge. Test se može dopuniti i tražiti da se ispitanik dok stoji na jednoj nozi, podigne na prste i ponovo vrati u prvobitan položaj. Uočava se ispravljanje Ahilove tetive u normalan položaj pri odizanju pete od tla, a pri vraćanju u prvobitni položaj stajanja na stopalo Ahilova tetiva se vraća u iskrivljeni položaj.

PES PLANOVALGUS

Dalji razvoj ravnog stopala pored popuštanja mišića kao aktivnih tenzora, karakterišu i promene na ligamentima stopala. Zapaža se prominencija talusa ka unutra. U ovom stadijumu Ahilova tetiva je još više lučno zakrivljena ka unutra, a oslonac na unutrašnji deo tabana još veći. Dok se utvrđuje testom stajanja i podizanja na prste jedne noge, neće doći do korekcije uzdužnog tabanskog svoda, ali se može dogoditi da se nekada naknadno, nakon testa, stopalo podigne i ubrzo zatim ponovo vrati u prvobitni položaj.

PES TRANSVERZOPLANUS

U razvoju ravnih stopala podrazumevaju se početna oštećenja koštanih struktura, pored uzdužnog, osetno se spušta i poprečni tabanski svod. U ovom stadijumu tabanski svodovi gotovo da ne postoje. Oslonac je raspoređen po čitavoj površini stopala, što izaziva „patkast“ hod, često praćen bolovima i subjektivnim tegobama i promenama posturalnog statusa tela.

DIJAGNOSTIKA I PROCENA STATUSA STOPALA

Utvrđivanje stanja spuštenosti stopala obavlja se sledećim metodama:

Opšta inspekcija tela – fiziči pregled koji se obavlja u stojećem stavu ispitanika sa ravnomerno raspoređenim težinama na oba stopala. Kod inspekcije tela i stopala sa prednje, bočne i zadnje strane pratimo stanje posturalnog statusa svoda stopala i Ahilove tetive.
Ako se primeti odstupanje uzdužnog svoda stopala i iskrivljenosti Ahilove tetive ka unutrašnjem delu stopala, treba uraditi test stajanja na jednoj nozi i test podizanja pete iste noge.
Mišićni test, dinamometrijske metode za procenu snage mišićnih grupa potkolenice i stopala odgovornih za očuvanje tabanskih svodova
Za procenu i numeričko ocenjivanje statusa stopala koristi se plantogram kao najsigurnija dijagnostička metoda. Plantogram podrazumeva otisak stopala i raspored sila težine na stopalo koji se dobija tokom normalnog hoda ispitanika. Kompjuterizovane tehnike analiziraju raspored mase tela na svod stopala tokom statičkih i dinamičkih funkcija stopala.

U omladinskoj školi fudbalskih klubova 2007. godine izvedeno je istraživanje o stanju stopala mladih fudbalera. Ispitivan je uticaj fudbalskog treninga na svod stopala, merenjem na plantogramu, neposredno pre i nakon fudbalskog treninga. Na ispitivanom uzorku od 53 ispitanika mladih fudbalera uzrasta od 13 do 18 godina, kod većine ispitanika na plantogramu posle treninga, utvrđena je blaga spuštenost svoda stopala koja ide ka prvom stepenu i koja je verovatno posledica akutnog zamora aktivnih i pasivnih struktura koje održavaju mehaničke elemente stopala. Interesantno je i da su kod većine ispitanika pronađeni znaci prvog stepena spuštenosti stopala.

Klinički znaci i posledice spuštenosti svodova

Najčešći zajednički simptomi su:

Bolovi, pečenje, trnjenje, zamor u regijama stopala sa tabanske strane i potkolenice pojačano u tačkama oslonca za vreme i posle napora;
Entezitis plantarne fascije u zoni pripoja za petnu kost;
Bolovi i nelagodnost duž unutrašnje strane stopla;
Otok i bol unutrašnje strane skočnog zgloba;
Bolovi, entezitis, zadebljanje i otok Ahilove tetive;
Napetost, grč, bol, zamor, traumatske promene u sve tri lože mišića potkolenice;
Pojava prednjeg „tibijalnog“ sindroma;
Bolovi i neprijatnost u zoni metatarzalne regije, pojava sezamoidnih kostiju tabanske strane;
Patološke promene i bolne senzacije kao posledica promene posturalnog statusa stopala i tela u zoni kolena, kuka, lumbalne regije i vrata.

Uticaj spuštenosti svodova stopala na aktivnosti (pogotovo na sportske sktivnosti mladih sportista) ogleda se u sledećem:

Brži zamor tokom fizičkih napora;
Lošija koordinacija tokom redovnih aktivnosti (pogotovo sportskih);
Smanjenje brzinskih sposobnosti sportiste;
Bolnost i neprijatnost u regiji stopala i potkolenice koje dugo traju i ometaju fizičke napore, nekada dovode do većih oštećenja mekih tkiva.

Terapija je dugotrajna, ali je od velikog značaja upornost u njenom sprovođenju.

Pored uspostavljene adekvatne dijagnoze, potrebno je da se sprovedu sledeće radnje i postupci:

Adekvatni, individualni ulošci za svod stopala (prilagođeni individualnim potrebama svakog pregledanika i za oba stopala ponaosob, ako je potrebno sa povišicom za petu i metatarzalnim jastučetom);
Jačanje slabe muskulature potkolenice i stopala;
Adekvatno doziranje fizičkog opterećenja;
Primena metoda fizikalne terapije za eliminaciju znakova zapaljenja, bola i sanaciju povreda mekih tkiva;

Ako postoji potreba, kod većih uzdruženih povreda, pored terapije lekovima i fizikalnom terapijom, nekada treba sprovesti adekvatno dozirane, specifične treninge i odmor od sportske aktivnosti.